پایگاه خبری حیات – شهین مردانی؛ خانواده در فرهنگ ایرانی فقط یک «خانه» یا یک «ساختار زیستی» نیست؛ قلب تپنده جامعه است. جایی که فرد از کودکی در آن معنا می‌گیرد، هویت پیدا می‌کند و احساس امنیت می‌آموزد. در ایران، خانواده همچنان مهم‌ترین پشتوانه عاطفی و اقتصادی افراد است؛ پناهگاهی که در روزهای سخت و شادی‌های زندگی، نقش اصلی را بر عهده دارد.
در فرهنگ ما، ازدواج تنها یک قرارداد حقوقی نیست. نشانه‌ای از رسیدن به بلوغ، قبول مسئولیت و آغاز یک مسیر جدید در زندگی است. جوان ایرانی با همه سختی‌های اقتصادی امروز اغلب ازدواج را بخشی طبیعی از آینده خود می‌بیند؛ مرحله‌ای که قرار است او را به استقلال و ثبات برساند و زندگی مشترکی بسازد که بر پایه محبت و تعهد شکل می‌گیرد.
اما در آن سوی جهان، تصویر خانواده به‌تدریج تغییر کرده؛ آمارها در اروپا و آمریکا نشان می‌دهد که خانواده سنتی در غرب آرام‌آرام در حال فروپاشیدن است. ازدواج کمتر شده، بسیاری ترجیح می‌دهند اصلاً ازدواج نکنند، طلاق به روندی معمول و روزمره تبدیل شده و نرخ تولد کودکان در بسیاری از کشورهای اروپایی به پایین‌ترین سطح تاریخ رسیده است. خانواده در غرب بیشتر به یک انتخاب شخصی تبدیل شده تا یک ارزش اجتماعی. رابطه‌ها کوتاه‌تر، مسئولیت‌پذیری کمتر و وابستگی‌های خانوادگی تقریباً کمرنگ شده است.
در این میان، کشور ما مسیر دیگری رفته است. با وجود تمام مشکلات اقتصادی، گرانی، تحولات فرهنگی و سبک زندگی جدید، هنوز خانواده برای ایرانیان یک محور ثابت است؛ ستون اصلی که جامعه بر آن می‌چرخد. بسیاری از ارزش‌هایی که در غرب به مرور کمرنگ شده، در ایران همچنان زنده‌اند: احترام به بزرگ‌ترها، نقش خانواده در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی و باور به اینکه زندگی مشترک و فرزندآوری بخشی از مسیر طبیعی انسان است.
این گزارش تلاش می‌کند مقایسه‌ای دقیق میان دو جهان متفاوت ارائه دهد:
یکی، غرب فردگرا که فرد و آزادی شخصی را بر همه چیز مقدم می‌داند؛
و دیگری، ایران خانواده‌محور که هنوز باور دارد بقای جامعه به استحکام خانواده گره خورده است.
در ادامه خواهیم دید که چگونه این دو نگاه متفاوت، دو نتیجه متفاوت برای خانواده، جمعیت و آینده جامعه رقم زده‌اند.
ازدواج؛ سنتی که در کشور ما هنوز زنده است
در سال‌های اخیر، بحث کاهش آمار ازدواج در غرب به یکی از موضوعات ثابت پژوهش‌های اجتماعی تبدیل شده است. کارشناسان می‌گویند جوانان اروپایی و آمریکایی نه‌تنها دیرتر ازدواج می‌کنند، بلکه اساساً اهمیت ازدواج در نگاهشان کمرنگ شده است. برای خیلی‌ها، ازدواج دیگر یک تصمیم جدی و گام طبیعی زندگی نیست؛ بیشتر شبیه یک مراسم نمادین است که خیلی‌ها ترجیح می‌دهند آن را کنار بگذارند. به همین دلیل بخش بزرگی از زوج‌های غربی سال‌ها کنار هم زندگی می‌کنند، اما هیچ‌وقت رابطه‌شان را به‌طور رسمی ثبت نمی‌کنند.
اما داستان ایران متفاوت است. با اینکه کشور ما هم مانند همه جوامع دیگر با تغییرات اجتماعی و فشارهای اقتصادی روبه‌روست، اما سنت ازدواج هنوز جایگاه ریشه‌داری در ذهن و زندگی مردم دارد. بسیاری از جوانان ازدواج را نقطه عطف بزرگسالی می‌دانند؛ مرحله‌ای که قرار است به زندگی‌شان ثبات، هویت و استقلال بدهد.
آمارها هم این واقعیت را تأیید می‌کند. طبق گزارش مرکز آمار، در سال ۱۴۰۲ بیش از ۵۳۰ هزار ازدواج ثبت شده است؛ عددی که هرچند نسبت به ۸۵۰ هزار ازدواج سال ۱۳۹۰ کاهش یافته، اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای غربی همچنان چشمگیر و قابل‌توجه است.
وقتی اعداد را با نسبت جمعیت مقایسه کنیم، تفاوت‌ها حتی واضح‌تر می‌شود:
- ایران: ۶.۳ ازدواج در هر هزار نفر
- اتحادیه اروپا: فقط ۴ ازدواج در هر هزار نفر
این فاصله نشان می‌دهد که با وجود مشکلات اقتصادی، ازدواج در کشور ما هنوز یک رفتار غالب اجتماعی است، نه گزینه‌ای کم‌رونق یا کم‌اهمیت.
سن ازدواج نیز همین واقعیت را تأیید می‌کند. در اروپا، بسیاری از جوانان ازدواج را به بعد از ۳۰ سالگی موکول می‌کنند و حتی عده‌ای از آن عبور می‌کنند، اما در کشور ما میانگین سن ازدواج زنان ۲۴ سال و مردان ۲۸ سال است. این یعنی ازدواج هنوز بخشی طبیعی، مهم و قابل انتظار از مسیر زندگی جوان ایرانی است؛ نه یک انتخاب لوکس، دیرهنگام یا کاملاً شخصی.
در نهایت حتی اگر تعداد ازدواج‌ها در ایران نسبت به گذشته کاهش یافته باشد، ریشه فرهنگی آن همچنان قوی است و ساختار جامعه به گونه‌ای است که ازدواج را یکی از پایه‌های اصلی زندگی می‌داند؛ پایه‌ای که هنوز به این زودی‌ها قرار نیست از جای خود تکان بخورد.
طلاق؛ تهدیدی که در غرب فراگیر شده، اما در ایران هنوز کنترل‌شده و قابل مدیریت است
در بخش بزرگی از کشورهای غربی، طلاق سال‌هاست که به پدیده‌ای کاملاً عادی تبدیل شده؛ موضوعی که نه تعجب‌آور است و نه چندان غیرمنتظره. طبق آمار یورواستات، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۰۰ هزار طلاق در اتحادیه اروپا ثبت شده؛ یعنی دو طلاق در هر هزار نفر و تقریباً نصف ازدواج‌ها. این روند در کشورهایی مثل پرتغال، فرانسه، بلژیک و اسپانیا شدت بیشتری دارد و بسیاری از کارشناسان غربی از «طبیعی شدن جدایی» در فرهنگ نسل جدید سخن می‌گویند.
اما کشور ما وضعیت متفاوتی دارد. درست است که طلاق نسبت به گذشته بیشتر شده و این موضوع نیازمند توجه و برنامه‌ریزی است، اما ابعاد آن به هیچ‌وجه شبیه غرب نیست. بر اساس داده‌های ثبت احوال، در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۸۰ هزار طلاق ثبت شده که برابر با حدود ۳۰ درصد ازدواج‌های همان سال است؛ رقمی که در مقایسه با عدد ۵۰ درصدی اروپا فاصله قابل توجهی دارد.
بخش مهم این تفاوت به فرهنگ خانواده‌محور ایرانی بازمی‌گردد. در جامعه ما، طلاق هنوز تصمیمی سنگین و آخرین راه‌حل است، نه انتخابی ساده. خانواده‌ها، مشاوران، ریش‌سفیدها و حتی نهادهای اجتماعی معمولاً تلاش می‌کنند یک زندگی مشترک به‌سادگی از هم نپاشد. این حمایت‌ها، که ریشه در سنت، دین و روابط گرم خانوادگی دارد، در بسیاری از موارد باعث می‌شود زوج‌ها بتوانند اختلاف‌ها را مدیریت کنند و زندگی‌شان را از مسیر تنش دور نگه دارند.
البته کشور ما هم مانند همه جوامع مدرن با چالش‌هایی روبه‌روست: فشار اقتصادی، تغییرات سبک زندگی و دور شدن از خانواده‌های گسترده. اما نکته مهم این است که پایه‌های فرهنگی و اجتماعی خانواده در ایران هنوز مستحکم است و همین امر باعث می‌شود آسیب‌هایی مانند طلاق در سطحی قابل کنترل باقی بماند.
در نهایت تصویر خانواده در ایران اگرچه بی‌چالش نیست، اما از فروپاشی فاصله دارد. جامعه ما همچنان برای حفظ زندگی مشترک ارزش قائل است و این سرمایه‌ای فرهنگی است که می‌تواند آینده خانواده را در کشور امیدوارانه نگه دارد.
هم‌زیستی بدون ازدواج؛ پدیده‌ای عادی در غرب، اما در ایران همچنان کم‌رخداد و کم‌پذیرش
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های سبک زندگی خانوادگی میان ایران و کشورهای غربی، گسترش زندگی مشترک بدون ازدواج رسمی در اروپا و آمریکاست. این روند در چند دهه اخیر آن‌قدر توسعه یافته که در برخی جوامع غربی، زندگی بدون ثبت رسمی، عملاً جای ازدواج سنتی را گرفته است.
در بسیاری از کشورها، زوج‌ها ترجیح می‌دهند بدون سند رسمی با هم زندگی کنند و حتی فرزند داشته باشند. برای نمونه:
- در فرانسه بیش از ۶۰ درصد تولدها خارج از ازدواج رسمی است؛ یعنی بیشتر کودکان والدینی دارند که هیچ‌گاه سند ازدواج نگرفته‌اند.
- در سوئد و نروژ، بیش از ۷۰ درصد زوج‌های جوان (به‌ویژه زیر ۳۰ سال) بدون ازدواج رسمی با هم زندگی می‌کنند.
- در بخش‌هایی از اروپا، این نوع رابطه آن‌قدر فراگیر شده که دولت‌ها برایش قوانین جداگانه تعریف کرده‌اند؛ قوانین حضانت، ارث، حمایت اجتماعی و… که مخصوص «زندگی مشترک بدون ازدواج» هستند.
هرچند این سبک زندگی در نگاه نسل جدید غرب «طبیعی» و «متناسب با آزادی فردی» تلقی می‌شود، اما خود دولت‌های اروپایی طی سال‌های اخیر نسبت به پیامدهای آن هشدار داده‌اند:
افزایش بی‌ثباتی روابط، بالا رفتن تعداد خانواده‌های تک‌سرپرست، دشواری حمایت مالی از کودکان و کاهش امنیت روانی نسل‌های جدید. همین مسائل در بسیاری از کشورها به موضوعات جدی اجتماعی تبدیل شده و نگرانی سیاست‌گذاران را برانگیخته است.
اما کشور ما تجربه متفاوتی دارد.
در فرهنگ ایرانی، بنیان خانواده بر ازدواج رسمی، ثبت‌شده و پذیرفته‌شده از سوی جامعه شکل می‌گیرد. هم عرف، هم قانون و هم باورهای دینی، زندگی مشترک بدون ازدواج را نه توصیه می‌کنند و نه برای آن چارچوب حقوقی تعریف کرده‌اند. نتیجه این است که چنین روابطی در کشور ما نه رایج است و نه مقبولیت اجتماعی دارد.
این تفاوت موجب شده ازدواج رسمی همچنان تنها مسیر معتبر و پذیرفته‌شده برای تشکیل خانواده باشد. نکته مهم‌تر اینکه حتی نسل جوان، با وجود تغییر سبک‌های زندگی، ارزش و امنیت ازدواج ثبت‌شده را بهتر می‌شناسد و آن را چارچوبی روشن و قابل اتکا برای شروع زندگی مشترک می‌داند.
در نهایت اگرچه ایران هم مانند هر جامعه‌ای با تغییرات نسلی روبه‌روست، اما ستون اصلی خانواده همچنان بر ازدواج رسمی استوار است؛ سرمایه‌ای فرهنگی که باعث می‌شود شکل‌گیری خانواده در جامعه ما ثبات بیشتری نسبت به الگوهای رایج در غرب داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
فرزندآوری؛ بحران جدی در اروپا، دغدغه‌ای قابل مدیریت در ایران
اروپا سال‌هاست با یکی از عمیق‌ترین بحران‌های جمعیتی خود روبه‌روست؛ بحرانی که مستقیماً از کاهش شدید نرخ باروری آغاز شده است. امروز میانگین نرخ باروری در اروپا کمتر از ۱.۵ فرزند برای هر زن است؛ رقمی بسیار پایین‌تر از حد لازم برای جایگزینی جمعیت. در کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و اسپانیا این عدد به ۱.۲ تا ۱.۳ رسیده و حتی فرانسه ــ که سال‌ها سیاست‌های تشویقی گسترده داشته ــ از ۱.۷ بالاتر نرفته است. ادامه این روند به معنای پیر شدن سریع جمعیت است؛ به‌طوری‌که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ یک‌سوم جمعیت اروپا بالای ۶۵ سال باشند. پیامدهای آن نیز روشن است: کمبود نیروی کار، هزینه‌های سنگین اجتماعی و نیاز بیشتر به مهاجرت.
اما وضعیت کشور ما تصویری متفاوت و متعادل‌تر ارائه می‌دهد. درست است که نرخ باروری کشور از حدود ۶ فرزند در دهه ۱۳۶۰ به ۱.۷ فرزند در سال ۱۴۰۲ رسیده و این کاهش زنگ هشدارهایی ایجاد کرده، اما علت اصلی این افت، تغییر ارزش‌های فرهنگی نیست. بر اساس نظرسنجی‌های معتبر از جمله گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، بیش از ۶۰ درصد خانواده‌های ایرانی هنوز تمایل دارند بیش از یک فرزند داشته باشند و بسیاری از زوج‌ها می‌گویند اگر شرایط اقتصادی و مسکن مناسب‌تر باشد، داشتن فرزند دوم و سوم برایشان کاملاً طبیعی است.
این واقعیت نشان می‌دهد ایران برخلاف اروپا، با بحران «بی‌میلی به فرزند» روبه‌رو نیست؛ بلکه فشارهای مالی و نگرانی‌های اقتصادی سرعت فرزندآوری را کم کرده است. همین نقطه تفاوت، آینده جمعیتی ایران را امیدوارکننده‌تر می‌کند؛ چراکه اگر سیاست‌های حمایتی به‌درستی اجرا شود، جامعه همچنان ظرفیت فرهنگی و تمایل درونی برای خانواده‌های بزرگ‌تر را دارد.
در همین راستا دولت با طرح‌هایی مانند قانون جوانی جمعیت، وام فرزندآوری، حمایت‌های مربوط به مسکن و تسهیلات ویژه مادران تلاش کرده فضای فرزندآوری را تقویت کند. هرچند این برنامه‌ها به زمان و بهبود اجرا نیاز دارند، اما جهت‌گیری آنها نشان می‌دهد ایران هنوز فرصت طلایی برای جلوگیری از تجربه تلخ اروپا و بازسازی روند جمعیتی خود دارد.
درنهایت اروپا با بحران ساختاری فرزندآوری دست‌به‌گریبان است، اما جامعه ما با وجود چالش‌ها، هنوز از پشتوانه فرهنگی، اجتماعی و ارزش‌محورِ فرزند برخوردار است؛ سرمایه‌ای که در صورت حمایت اقتصادی می‌تواند آینده جمعیتی کشور را متعادل و پایدار نگه دارد.
خانواده‌های تک‌سرپرست؛ تفاوتی که از دل فرهنگ و حمایت اجتماعی شکل می‌گیرد
در جوامع غربی، تغییرات ساختاری خانواده طی چند دهه اخیر بسیار محسوس بوده است. یکی از شاخص‌ترین این تغییرات، افزایش خانواده‌های تک‌سرپرست است؛ خانواده‌هایی که پس از جدایی یا طلاق یکی از والدین، فرزندان توسط تنها یکی از والدین بزرگ می‌شوند. طبق آمار، در اروپا حدود ۱۴ درصد خانواده‌ها تک‌سرپرست هستند و در کشورهای شمال اروپا این رقم به ۲۰ درصد هم می‌رسد. پژوهش‌های اجتماعی نشان می‌دهد این خانواده‌ها در معرض فشارهای اقتصادی و مالی، انزوای اجتماعی و تنش‌های روانی بیشتری قرار دارند و معمولاً نیازمند حمایت‌های دولتی گسترده برای تأمین نیازهای روزمره و تربیت فرزندان هستند.
این وضعیت باعث شده کشورهای غربی برنامه‌های مختلفی برای حمایت از خانواده‌های تک‌سرپرست طراحی کنند، از جمله پرداخت کمک‌هزینه‌ها، تسهیلات آموزشی، مشاوره روان‌شناسی و ایجاد شبکه‌های اجتماعی حمایتی. با این حال، همچنان چالش‌های عاطفی و اجتماعی برای این خانواده‌ها پابرجاست، چرا که در بسیاری از موارد شبکه گسترده خانوادگی، جایگاه حمایت اجتماعی دولت را نمی‌گیرد و والد تنها فشار مضاعف را تجربه می‌کند.
اما در کشور ما وضعیت متفاوت و امیدوارکننده‌ای دیده می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد حدود ۱۰ درصد خانواده‌ها تک‌سرپرست هستند و بخش عمده این موارد نیز ناشی از طلاق یا فوت یکی از والدین است. هرچند این درصد قابل توجه است، اما تجربه نشان می‌دهد شبکه گسترده خانوادگی ایرانی، نقش پررنگی در حمایت از این خانواده‌ها دارد. خانواده‌های گسترده پدربزرگ و مادربزرگ، عمو، دایی، خاله و خواهر و برادرمعمولاً در مواقع بحران به کمک می‌آیند و فشارهای مالی و روانی را کاهش می‌دهند. در بسیاری از مناطق کشور، فرزندان خانواده‌های تک‌سرپرست از حمایت چندلایه اعضای خانواده بهره‌مند هستند و این امر موجب ثبات و امنیت بیشتر زندگی آنها می‌شود. این شبکه حمایتی فرهنگی، تفاوتی آشکار با جوامع غربی ایجاد کرده است، جایی که چنین پشتیبانی اجتماعی به اندازه ایران وجود ندارد.
ارزش‌های فرهنگی؛ پیوندی که در ایران هنوز زنده و ملموس است
خانواده در کشور ما بیش از آنکه یک واحد زیستی باشد، هسته اصلی هویت اجتماعی و فرهنگی به شمار می‌رود. برخلاف بسیاری از کشورهای غربی که فردگرایی جایگزین جمع‌گرایی شده و خانواده به واحدی کوچک و گاه موقت تبدیل شده است، در ایران ارزش‌های فرهنگی و سنتی هنوز جایگاه خود را حفظ کرده‌اند. در غرب، انتخاب‌های فردی اغلب بر منافع جمع و خانواده مقدم می‌شوند و همین تغییر نگرش باعث افزایش طلاق، هم‌زیستی بدون ازدواج و کاهش تعهدات خانوادگی شده است. روابط خانوادگی به مرور رنگ و بوی رسمی و پایدار خود را از دست داده و جای خود را به آزادی‌های فردی داده است.
اما در جامعه ما، خانواده همچنان محل امنیت، محبت و مسئولیت متقابل است. ازدواج در ایران تنها پیوند دو نفر نیست؛ بلکه ارتباط دو خانواده، بخشی از مسیر زندگی و یک رسم اجتماعی ارزشمند به شمار می‌رود. همین نگاه باعث شده که ازدواج، فرزندآوری و حمایت خانوادگی، حتی در شرایط اقتصادی و اجتماعی چالش‌برانگیز، همچنان ارزشمند و پابرجا باقی بمانند.
بر اساس نظرسنجی ایسپا (۱۴۰۱):
- بیش از ۷۰ درصد مردم معتقدند «زندگی بدون ازدواج کامل نیست».
- حدود ۸۰ درصد مردم داشتن فرزند را «مایه خوشبختی» می‌دانند.
این آمار نشان می‌دهد که با وجود تغییر سبک زندگی و فشارهای اقتصادی، خانواده ایرانی هنوز مرکز پیوندهای عاطفی و اجتماعی است. حضور خانواده‌های گسترده—پدربزرگ و مادربزرگ، عمو و دایی، خاله و خواهر و برادر—نقش حمایتی مهمی در زندگی روزمره و هنگام بروز مشکلات ایفا می‌کند و باعث می‌شود فرزندان و والدین در شرایط دشوار تنها نمانند.
به این ترتیب، خانواده در ایران نه تنها پناهگاه انسان‌ها و مکانی برای پرورش مهربانی و مسئولیت‌پذیری باقی مانده، بلکه ستونی استوار برای جامعه و عامل ثبات اجتماعی به شمار می‌آید. این سرمایه فرهنگی، امید و توانایی ایجاد آینده‌ای پایدار برای نسل‌های بعدی را در دل جامعه زنده نگه می‌دارد و نشان می‌دهد که پیوندهای خانوادگی در ایران هنوز زنده، ملموس و مستحکم هستند.
آینده دو مسیر
اروپا و ایران امروز در مسیرهای متفاوتی از تحولات خانواده قرار دارند و آینده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر دو جامعه به شدت از این تفاوت تأثیر می‌گیرد. در بسیاری از کشورهای غربی، خانواده سنتی با سرعتی قابل‌توجه تغییر کرده و کوچک‌تر شده است. افزایش طلاق، گسترش هم‌زیستی بدون ازدواج، کاهش فرزندآوری و رشد خانواده‌های تک‌سرپرست، همه نشان‌دهنده تغییرات ساختاری عمیق هستند. جمعیت پیرتر می‌شود، شبکه‌های حمایتی خانوادگی کمرنگ شده و نسل‌های جوان با چالش تنهایی، بی‌ثباتی روابط و فشارهای اجتماعی روبه‌رو هستند. تجربه غرب نشان می‌دهد وقتی بنیان خانواده ضعیف شود، جامعه با بحران‌های عمیق‌تر روبه‌رو می‌شود؛ بحران‌هایی که بر جمعیت، هویت اجتماعی و پیوندهای انسانی تأثیر مستقیم دارند.
جامعه ما اما مسیر متفاوتی دارد. با وجود فشارهای اقتصادی و تغییر سبک زندگی، خانواده همچنان محور اصلی جامعه ایرانی است و شبکه حمایتی گسترده، باورهای فرهنگی و دینی، و ارزش‌های اجتماعی، این نهاد را مستحکم نگه داشته‌اند. نرخ ازدواج، گرچه نسبت به گذشته کاهش یافته، اما همچنان بالاست؛ طلاق در سطحی قابل مدیریت قرار دارد؛ و تمایل به فرزندآوری، حتی اگر با محدودیت‌های اقتصادی روبه‌رو باشد، همچنان پابرجاست. علاوه بر این، حضور خانواده‌های گسترده و حمایت‌های اجتماعی غیررسمی، امنیت و ثبات بیشتری برای افراد و فرزندان ایجاد می‌کند.
فرصت کشور ما در همین نکته نهفته است: اگر سیاست‌های حمایتی دقیق‌تر و هدفمندتر اجرا شوند، می‌توان پایه‌های خانواده را تقویت کرد و تجربه تلخ برخی کشورهای غربی را تکرار نکرد. برنامه‌هایی مانند تسهیلات مسکن و وام فرزندآوری، قانون جوانی جمعیت، حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد و مشاوره‌های خانوادگی، مسیر را برای پایداری خانواده هموار می‌کنند و امید را در دل جامعه زنده نگه می‌دارند.
آینده کشور نه در تقلید از غرب، بلکه در تقویت بنیان‌های بومی و معنوی خانواده است؛ همان ارزش‌هایی که قرن‌ها دوام آورده‌اند و هنوز به عنوان محور زندگی اجتماعی و عاطفی عمل می‌کنند. خانواده در جامعه ما همچنان پناهگاه انسان‌ها، محل پرورش مهربانی و مسئولیت‌پذیری و ستون ثبات جامعه است. با حفظ و تقویت این سرمایه فرهنگی، ایران می‌تواند مسیری پایدار و امیدوارکننده برای نسل‌های آینده بسازد و جامعه‌ای متعادل، انسانی و پویا ایجاد کند.
انتهای پیام/
نظر شما